როდის და რამდენ შემოსავალს მიიღებს ბიუჯეტი კანაფის ექსპორტისაგან

დაიწყებს თუ არა საქართველო კანაფის ექსპორტს, საბოლოო სიტყვა პარლამენტმა უნდა თქვას. შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ მომზადებული კანონპროექტი საკანონმდებლო ორგანოში უკვე დარეგისტრირებულია. საექსპორტოდ კანაფის წარმოებისა და ლიცენზირებული კულტივაცია მმართველი გუნდის ერთი ნაწილისთვის ბოლომდე მისაღები არ არის. მეორე ნაწილი კი აცხადებს, რომ კანაფის პროდუქტებზე მოთხოვნა მსოფლიოში ძალიან დიდია. ოპოზიცია ინიციატივას გაუგებარს უწოდებს. ასევე აცხადებს, რომ ერთი, ნარგავების დაცვა ძნელი იქნება და თანაც, არც ერთი თავმოყვარე ქართველი ბიზნესმენი კანაფის ლიცენზიის კონკურსში მონაწილეობას არ მიიღებს. სასულიერო პირები ინიციატივას აკრიტიკებენ. პარალელურად, ფინანსთა მინისტრი აცხადებს, რომ შესაძლოა მარიხუანა საექსპორტო პროდუქციის ლიდერიც გახდეს. მამუკა ბახტაძე კი რისკების დაზღვევის აუცილებლობაზე საუბრობს. რამდენად არის მზად ქვეყანა ახალი ბიზნეს წამოწყებისთვის, „ქრონიკის“ წამყვანის, თეა სიჭინავას კითხვებს ფინანსთა მინისტრმა ივანე მაჭავარიანმა უპასუხა.
 

ივანე მაჭავარიანი
ფოტო: ფინანსთა სამინისტრო

როგორც კი დაკონკრეტდა თუ რაში მდგომარეობს ქართული კანაფის მისია, გაჩნდა პირველი კითხვაც, ალბათ ლოგიკურიც, რა ეკონომიკურ ეფექტს ელის ქვეყანა ამ საკმაოდ სადავო წამოწყებისგან?

ჩვენ თუ გადავხედავთ მსოფლიო ტრენდებს ამ მიმართულებით, კანაფის მოყვანის და შემდეგ გადამუშავების მიმართულებით, ვნახავთ, რომ ეს სექტორი ახალია და ძალიან დიდი ტემპით იზრდება. განსაკუთრებით, ასე ვთქვათ, თავი გამოიჩინეს ისეთმა ქვეყნებმა, როგორიცაა კანადა, დიდი ბრიტანეთი, ისრაელი, პორტუგალია. წლიდან წლამდე სამედიცინო მიზნებისთვის კანაფის წარმოება გეომეტრიული პროგრესით იზრდება და სხვადასხვა მონაცემებით, სხვადასხვა პროგნოზებით 2024-2025 წლებისთვის 25 მილიარდი დოლარის ბაზარი იქნება. ეს ახალი ინდუსტრიაა. კულტურა თავისთავად ძველია, თრიაქით თრობა ისეთივე ძველია, როგორც სამყარო, ალბათ, მაგრამ ზუსტად კანაფიდან ისეთი პროდუქტების დამზადება, რომელიც სამედიცინო სფეროში გამოიყენება, ეს არის ზუსტად სიახლე და დაკავშირებული ახალ სამედიცინო ტექნოლოგიებთან. აქიდან გამომდინარე, ეს არის ძალიან მზარდი ბაზარი და ჩვენც გადავწყვიტეთ, რომ ამ პროცესში ჩავერთოთ, გავაძლიეროთ ჩვენი საექსპორტო პოტენციალი. ვვარაუდობთ, რომ შემდეგ მომავალი 2-3 წლის განმავლობაში თავისუფლად შეგვიძლია ავიდეთ მილიარდი ლარის ექსპორტზე, რაც პრაქტიკულად ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება ქართული ეკონომიკისთვის.

აქამდე ხელისუფლება არ აკონკრეტებდა ციფრებს მოგებასთან დაკავშირებით, რა ეფექტს ელის კანაფის კულტივაციიდან. ახალ პირველად გავიგე მილიარდი, ხომ არ შემეშალა?

არა, არ შეგშლიათ...

მთავრობამ უკვე დათვალა ეს ყველაფერი?

გეტყვით. ზუსტად, საქმე იმაში მდგომარეობს, რომ ეს წამოწყება მიმართულია ექსპორტისთვის და ქვეყნის გარე ბაზრებისთვის. შესაბამისად, აქ დათვლა ასე იოლიც არ არის. როდესაც შიდა მოხმარებისთვის თვლი რამე პროდუქტს, გაცილებით იოლია გახვიდე სწორ ციფრებზე. აქ ძალიან მნიშვნელოვანია საერთაშორისო ბაზრის კონიუნქტურა, ვინ იქნებიან დისტრიბუტორები, როგორი იქნება ამ დროს სხვა ქვეყნების პოლიტიკა. ჩვენ ხომ არ ვიცით ამ ინდუსტრიაში ახალი მოთამაშე რამდენი იქნება? შესაბამისად, არც ისე იოლია ზუსტ ციფრზე გახვიდე. თუმცა ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ არანაკლებ მილიარდის იქნება შემდეგ 2-3 წელიწადში ეკონომიკური ეფექტი. მილიარდ ლარზეა საუბარი, თუმცა მე სიამოვნებით შევცდებოდი და თუ ეს ციფრი ორმაგი იქნება, ძალიან გამიხარდებოდა.

თქვენ ახლა ჩამოთვალეთ ქვეყნები, რომლებიც წამყვან პოზიციას იჭერენ მსოფლიო ბაზარზე ამ მიმართულებით. თქვით, რომ ახალი დარგია. ჩვენი ხელისუფლების გადაწყვეტილებით ჩვენც შევდივართ ამ ბაზარზე, მაგრამ მზად ვართ თუ არა კონკურენცია გავუწიოთ ისეთ ქვეყნებს, რომლებიც თქვენ ჩამოთვალეთ?

მე მინდა გითხრათ ის კონცეფცია, რაც ამ წამოწყების უკან დგას. ძალიან ძნელია ისეთ ძველ, ტრადიციულ დარგებში კონკურენცია, როგორიცაა მაგალითად მანქანათმშენებლობა. ძალიან ძნელია საქართველომ კონკურენცია გაუწიოს გერმანიას, ან იაპონიას, ან თუ გინდ სამხრეთ კორეას. ასევე უამრავი სხვა დარგია, დაწყებული ტექსტილიდან დამთავრებული თვითმფრინავების მშენებლობით, სადაც ძალიან გაგვიჭირდება კონკურენცია. ზუსტად ის, რომ ეს ახალი დარგია, ზუსტად ეს ქმნის იმის ალბათობას და იმის შანსებს გვაძლევს, რომ ჩვენ ასევე დავიკავოთ მოწინავე პოზიციები. მინდა ერთი პარალელი გავავლო. ამ მთელი წამოწყების ხიბლი მდგომარეობს იმაში, რომ ეს თავისი ბუნებით არის ინოვაციური მიმართულება, მიუხედავად იმისა, რომ სოფლის მეურნეობაა. მე აქ ჩვეულებრივ პარალელს გავავლებდი ისეთ წამოწყებასთან, როგორიცაა ბლოკჩეინი. აუცილებელი არ არის, რომ ინოვაცია ყოველთვის ციფრული იყოს. ინოვაცია შეიძლება იყოს როგორც სოფლის მეურნეობაში, ისე კულტურაში და ასე შემდეგ.

აქ ერთი პრობლემა გვაქვს...

ერთი წუთით, დამამთავრებინეთ, თუ შეიძლება. ზუსტად ისეთ დარგებში, რომლებიც ახლა დუღილში იმყოფებიან, ახლა ხდება მათი ფორმირება, ნებისმიერ სფეროში, იქნება ეს სოფლის მეურნეობა, იქნება ტექნოლოგიები, მედიცინა და ასე შემდეგ, ზუსტად ახალ მიმართულებებში გვაქვს გარღვევის ყველაზე მაღალი შანსი. ჩვენ თუ ეკონომიკური გარღვევა ვერ გავაკეთეთ, სიღარიბის გარღვევასაც ვერასდროს ვერ გავაკეთებთ. აქ საკითხი იმაზე კი არ დგას, რომ კანაფი გადაარჩენს თუ არა საქართველოს, ინოვაციური მიდგომა გადაარჩენს. დღეს ეს შეიძლება კანაფის მოყვანასა და ექსპორტში იყოს, ხვალ კულტურაში იყოს და ზეგ - სხვა სფეროში. თვითონ ამ მიდგომის არ შეგვეშინდეს, სიახლეების, რომლებიც სხვადასხვა დარგში ხდება მსოფლიოს მასშტაბით, არა  მარტო არ უნდა შეგვეშინდეს, მოწინავეები, პირველები ვიყოთ, ვინც ამაში ჩაერთვება და აიტაცებს. ზუსტად ეს არის ის, რაც მოგვცემს შანსს, რომ გავარღვიოთ, თორემ ისე ვიქნებით, როგორც ვართ. კი ბატონო, 4% ეკონომიკური ზრდა სულაც არ არის ცუდი თუ გადავხედავთ რეგიონს, მეზობლებს, მაგრამ ამავდროულად ჩვენი ოპონენტები ამბობენ, იცით რა, კარგია 5%-იანი ეკონიმიკური ზრდა, მაგრამ ასე თუ ვივლით 20 წელიწადში ვიქნებით ბულგარეთი. და ხომ გვინდა გარღვევა? ზუსტად, კანაფი კი არ გაგვარღვევს, ამ ტიპის გადაწყვეტილებები გაარღვევს ეკონომიკას და შესაბამისად გაარღვევს სიღარიბეს.  ეს ერთმანეთშია გადაბმული. ამიტომ, შესაბამისად, შეიძლება ვიღაცამ დაგვცინოს, რომ რა კავშირი აქვს ბლოკჩეინს. ზუსტად ისეთივე კავშირი აქვს. ისიც ახალია, ისიც ექსპერიმენტულია. ოღონდ ტექნოლოგიურ და ციფრულ სამყაროში. იქაც ავიღებთ ინიციატივას, იქაც გავარღვევთ. ან გვჯერა ამის, ან - არ გვჯერა.

რატომ დავსვი კითხვა კონკურენციასთან დაკავშირებით და ბაზარზე ამ პროდუქტის მოთხოვნასთან დაკავშირებით. ძალიან კარგია, თუ რაღაცაში პირველები ვიქნებით და ბაზარზე პირველ ადგილს დავიკავებთ ექსპორტის თვალსაზრისით, მაგრამ სამედიცინო სფერო კანაფის ეფექტიანობასთან დაკავშირებით, მედიცინაში გამოყენების კუთხით, ცალსახად ჩამოყალიბებული არ არის. ამიტომ, ვიცით რომელი ქვეყნებისთვის უნდა მოვიპოვოთ, ვაწარმოოთ კანაფი, რომ შემდეგ მისი ექსპორტი მოვახდინოთ?

ვიცით. იმიტომ რომ, დღეს კანადის, დიდი ბრიტანეთის, ისრაელის საექსპორტო ძირითადი ბაზრები არის პირველ რიგში ევროკავშირი. მე მინდა მონაცემები განახოთ, იმედი მაქვს ჩანს. ზუსტად ეს არის ერთ-ერთი სერიოზული საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ 2025 წლამდე გაკეთებული პროგნოზი და აქ ჩანს რა სწრაფად იზრდება, პრაქტიკულად გეომეტრიული პროგრესით იზრდება კანაფისგან დამზადებულ პროდუქტები. აქ არის საინტერესო ის, რომ არის მუქი ხაზი, რაც არის რეკრიაციულ მოხმარება, ანუ ჩვეულებრივად როგორც ეძახიან, ნარკოტიკული თრობისთვის მოხმარება და აქ პრაქტიკულად უმნიშვნელო ზრდაა. იცით რატომ? ალბათ, იმიტომ რომ, არალეგალურად ისედაც მოიპოვებდა და ის, ვინც ამით თვრება, ისედაც თვრება. მთელი ეს ზრდა კი, ღია ცისფერი რაცაა, სამედიცინო მოხმარების პროგნოზია. შესაბამისად, ის, რომ სამედიცინო სამყარო არ არის ერთმნიშვნელოვნად ჩამოყალიბებული ამ სფეროში, რამდენად შეიძლება ეს საინტერესო და მოხმარებადი იყოს?! ეს კვლევა ამის საპირისპიროს მეტყველებს. ზუსტად, ჩვენი ამოცანაა, ეს ცისფერი მზარდი ეკონომიკა რაც არის, იქ დავიმკვიდროთ წილი და არა იმ ლურჯში, რომელიც, რაც არ უნდა ვიბრძოლოთ, თავისთავად არის და მადლობა ღმერთს, რომ არ იზრდება და იმედი მაქვს ქვევით წავა.

პრობლემაც იმაშია, რომ არ მოხდეს ამის წახალისება, ამაზეა საუბარი და ეს არის ერთგვარი რისკი.

პირიქით... ჩემს ბავშვობაში, რომელიც, სამწუხაროდ, კომუნისტების პერიოდში იყო, იმ დროსაც კი არ იყო ძნელი მარიხუანის მოპოვება და პრაქტიკულად ვისაც როცა კი უნდოდა, არ მახსოვს, რომ ის ვერ ეშოვა. ბოლო ინიციატივები რაც არის შინაგან საქმეთა სამინისტროსი, ზუსტად სერიოზულ კონტროლს ამყარებს ამაზე, ზუსტად იმას შვება, რომ ბავშვები და არასწრულწლოვანები მაქსიმალურად დაცულები იყვნენ, ასევე, როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა აღნიშნა, მთელ რიგ ადგილებში იქნება შეზღუდვა, ასევე სამუშაო მოვალეობის დროს იქნება, თუ ტრანსპორტის ტარების დრო იქნებ. ზუსტად ასეთი ფართომასშტაბიანი კონტროლი და შეზღუდვები ჩემი ბავშვობიდან არ მახსოვს-მეთქი, ამას გეუბნებით. რაც შეეხება სამედიცინო სფეროში გამოყენებას, როგორ შეიძლება აქ წახალისებაზე იყოს საუბარი, როდესაც ის არის მკაცრად რეგლამენტირებული, მკაცრად რეგულირებული, ზუსტად ცნობილი იქნება, ვინ არის ამის მომყვანი, სად მოიყვანს, რა რაოდენობით და როგორ მოხდება მისი ექსპორტზე გატანა. საბაჟო რეჟიმის ქვეშ მოექცევა სრულად მისი მოყვანაც, რეალიზაციაც და დასაწყობებაც. შესაბამისად, პრაქტიკულად ამ ორ რამეს შორის კავშირს ვერ ვხედავ. ეს ან გაუთვითცნობიერებელი ადამიანის შიშებია ერთის მხრივ, ან ჩვეულებრივად პოლიტიკურად დაინტერესებული ადამიანის განცხადებებია.

მოდით, დავბრუნდეთ საქართველოში და ამ მიმართულებით ქართული ბიზნესის შესახებ ვისაუბროთ. ასეთი მოსაზრებაც გამოითქვა, რომ არც ერთი თავმოყვარე ბიზნესმენი არ მიიღებს მონაწილეობას ასეთი სახის კონკურსში, რადგან ლიცენზიის მოსაპოვებლად კონკურსი გამოცხადდება. როგორ ფიქრობთ, საქართველოში ამ ბიზნესის წამოწყება პრესტიჟული იქნება?

საერთოდ ამ საკითხის მორალთან და ზნეობასთან მიბმა უზნეობად მიმაჩნია. თუ ჩვენი ქვეყნის ბოლო ათწლეულებს გადახედავთ, ზუსტად ზნეობრივი კრიზისი და ამორალურობის მთავარი წყარო იყო სიღარიბე და გაუნათლებლობა. იქ დევს პრობლემა. ამ საკითხის დაკავშირება ზნეობასთან, არანაირად არ მიმაჩნია გამართლებულად. აქიდან ამონაგები თანხა, არა მარტო აქიდან, ამდაგვარი ინოვაციური მიდგომებით გარღვეული ეკონომიკიდან და წინ წასული ეკონომიკიდან მიღებული ამონაგებით ჩვენ როგორც განათლებას წამოვწევთ, ისე სიღარიბეს დავამარცხებთ, იმედია, საბოლოოდ. ზუსტად ეს იქნება, ზნეობრივი და მორალური კრიზისიდან გამოსვლის საფუძველი. შესაბამისად, აქ იმაზე საუბარი, რომ ეს ან უზნეობაა ან სათაკილოა, მე მგონი, აბსოლუტურად არაადეკვატურია. მე მესმის ჩვენი საზოგადოების კონსერვატიული ნაწილის, რომელიც შეშფოთებულია და რომელიც წუხს, ეს მესმის და მგონია, რომ მეტი ახსნაა საჭირო, როგორც ეკონომისტების მხრიდან, ასევე სამართალდამცველების და ჯანდაცვის წარმომადგენლების მხრიდან. მე მგონია, რომ საღი აზრი გაიმარჯვებს, რაც შეეხება ლიბერალურ ფრთას, იქ საერთოდ არ მესმის არგუმენტები. მე მგონი ასეთი თანმიმდევრულები არასდროს არ ყოფილან, როგორც ამ საკითხთან დაკავშირებით არიან. შესაბამისად, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რო ამის მიბმა მორალურ და ზნეობრივ საკითხებთან, აბსოლუტურად არაადეკვატურია.

რამდენად ძვირადღირებული ბიზნესი იქნება ეს და რამდენი გეგულებათ საქართველოში ბიზნესმენი, რომელიც დაინტერესდება ამ ბიზნესით? არის მოსაზრება, რომ გარკვეულწილად მონოპოლიის საშიშროება შეიძლება გაჩნდეს, დასახელდა რამდენიმე გვარი, რომლებიც უშუალოდ შეიძლება იყვნენ ამ ბიზნესით დაინტერესებულები და სხვა ვერ ჩაერთვება. იგივე ლიცენზიებთან დაკავშირებით ცოტა გაუგებარი განცხადებები მოვისმინეთ. რა ეღირება კანაფის კულტივაციის ბიზნესით დაინტერესება?

გეტყვით, რომ ეს პროცესი აბსოლუტურად გამჭირვალე იქნება. კანაფის კონტროლის სააგენტო, რომელიც შეიქმნა, დაარეგულირებს იმ პირობებს, რა პირობებითაც უნდა გაიცეს ლიცენზიები, დაარეგულირებს სად უნდა მოხდეს მოყვანა, მიწის შერჩევა, რა ჯიში უნდა მოიყვანონ, რა რაოდენობით, კვოტებიც კი შედის მათი რეგულაციის ფარგლებში. ამ სააგენტოს მუშაობა იქნება აბსოლუტურად გამჭირვალე. ჩვენ ყველას, პირველ რიგში თქვენ ჟურნალისტებს გექნებათ იმის შანსი, რომ ნახოთ ვინ იღებს ლიცენზიას, რა ფასად, რამდენნი არიან. მე როგორც ვიცი, იგეგმება 150-მდე ლიცენზია. ამ ბიზნესის ხიბლი ზუსტად იმაში მდგომარეობს, რომ მას მონოპოლიზაციის ბუნება ასე თავისთავად არ აქვს. ის შეიძლება გადანაწილდეს ბევრ საშუალო და ზოგ შემთხვევაში, მცირე ბიზნესის წარმომადგენელზეც. ეს ჩვეულებრივად სოფლის მეურნეობის, ფერმერული ბუნების, ეკონომიკური შინაარსის მქონე ბიზნესია. აქიდან გამომდინარე, ეს ყველაფერი იქნება გამჭირვალე, არანაირ სპეკულაციები იმის თაობაზე, რომ ვიღაც იკეთებს თავისთვის, ან რაღაც ჯგუფი დგას ამის უკან. ეს აბსურდია. მე ჩართული ვიყავი ამ პროცესში და ზუსტად ვიცი ეს პროცესი როგორ წარიმართება, ვიცი რა რეგულაციების ქვეშ მოექცევა. შესაბამისად, წინასწარ სპეკულაციებს აზრი არ აქვს. მე ყველას ვურჩევდი, დაელოდონ, მხარი დაუჭირონ ამ კანონს, ვნახოთ რეალობაში როგორ ხორციელდება და ზუსტად ვნახავთ, არ იქნება დაფარული - ვინ იყიდის, რამდენს იყიდის. ეს იქნება ჩვეულებრივი საექსპორტო პროდუქტი, როგორც ღვინის.

როგორ წარმოგიდგენიათ ეს კულტივაცია. სახელმწიფო კერძო პირთან გააფორმებს ხელშეკრულებას, შემდეგ ჩაიბარებს თუ როგორ წარმოგიდგენიათ ეს პროცესი?  

სახელმწიფომ რატომ უნდა ჩაიბაროს? ხომ ვთქვით, რომ ეს არ არის შიდა მოხმარებისთვის?

სააგენტომ?

სააგენტო გასცემს ლიცენზიებს, განახორციელებს მონიტორინგს, შესაბამისი უწყებები, ეს იქნება შინაგან საქმეთ სამინისტრო თუ ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო უწყებები უზრუნველყოფენ იმას, რომ მისი რეალიზაცია არ მოხდეს ქვეყნის შიგნით. მკაცრი კონტროლი იქნება, როგორც მოყვანაზე, ისე შენახვაზე, ის გადაადგილებაზე და ექსპორტზე, შესაბამისად სახელმწიფომ რატომ უნდა ჩაიბაროს, ჩაი ხომ არ არის?! ისიც კომუნისტების დროს რომ იბარებდა, თორემ დღეს ჩაისაც აღარ იბარებს.

ჩაის კულტურა, მე მგონი, უკვე აღარ გვაქვს საქართველოში.

გვაქვს სხვათა შორის. კერძო კომპანიები იბარებენ და ძალიან კარგი ჩაიც გვაქვს. ოღონდ სახელმწიფო აღარ იბარებს.

ბოლო კითხვას დაგისვამთ დასკვნის სახით. ფიქრობთ, რომ ეს საქმე არის იმდენად მომგებიანი, რომ მისი წამოწყება ღირს?

მჯერა, რომ ეს საქმე მომგებიანია. არა იმიტომ, რომ აქ საქმე ნარკოტიკს ეხება. ზუსტად იმიტომ რომ, ეს არის ახლებური შეხედვა ძველ კულტურაზე, ძველ სასოფლო-სამეურნეო კულტურაზე, მისი ახლებური გამოყენება. შესაბამისად, ეს არის ახალი დარგი და კიდევ ვიმეორებ, ნებისმიერ ახალ დარგში, რომელიც დღეს ვითარდება, აუცილებელია, რომ ჩვენნაირმა ქვეყანამ, რომელიც განვითარებადი ქვეყნების რიგში დგას სამწუხაროდ, ეძებოს პოტენციალი და ფოკუსირება გააკეთოს ის სფეროებში და დარგში, რომლებიც ახალია და დღეს იწყება. აქ გვაქვს ჩვენ შანსები, რომ მოწინავე ქვეყნებს გავუთანაბრდეთ და კონკურენცია გავუწიოთ, თორემ ისეთ დარგებში, რომლებსაც 150-200-წლიანი ისტორია აქვთ და არსებობს ასეთი კომპანიები, ძალიან ძნელია იქ გარღვევა მოახდინო. გარღვევა მოდის არა კონკრეტული კულტურიდან, კონკრეტული სფეროდან, არამედ იმ ინოვაციური მიდგომიდან და იმ ჟინიდან, რომ ექსპერიმენტის არ შეგვეშინდეს, გავაკეთოთ ეს პასუხისმგებლიანად და ამით მოვახდინოთ ის ეკონომიკური გარღვევა, რომელიც ჩვენს ქვეყანას სჭირდება.

ვიდეო